biografie
tekst
interview en kritiek
brieven van Friedaaan Bert in Boekelo
brieven aan en van Bert Schierbeek uit de oorlogsjaren.
brieven aan Lucebert uit de jaren vijftig uit Parijs.
foto's en diversen
' Meer dan muze van twee vijftigers '
door Graa Boomsma.
contact
brieven geschreven in de vakantie van augustus 1942 van Frieda
Koch aan Bert Schierbeek. Zij kenden elkaar toen net vijf weken. Bert was bij zijn vader en stiefmoeder in Boekelo en Frieda was in een vol ouderlijk huis.
Zij had vakantie van de kunstnijverheids- school in Amsterdam. Zij was toen 19 jaar oud. De brieven terug van Bert zijn nog niet gevonden.
M.S.
Copyright © Erven Bert Schierbeek
© Erven Frieda Koch
|
|
Amsterdam, dinsdagavond
Lieve Bert,
Het is nog net een ogenblikje voor het eten dat ik aan deze brief kan beginnen, ik denk wel dat ik halverwege zal moeten blijven steken. Iedereen is gelukkig de kamer uit, ik geloof dat Willy een middagdutje doet. Ik vind mensen die altijd slaap hebben verschrikkelijk. Willy en Enny willen altijd
vroeg naar bed en staan altijd laat op, behalve wanneer ze ‘s avonds kaarten, dan hebben ze de tijd. Mies en Willy hebben Zondagavond ruzie gehad bij het kaarten en nu hebben ze al twee dagen geen woord tegen elkaar gezegd, tenminste Willy zegt niets. Gezellig is dat, toch wel leuk dat kaarten.
Ik vind het soms wel jammer dat Mies met Willy gaan trouwen. Willy irriteert me soms zo ontzettend.
‘T idee dat je twee dagen kwaad blijft om een spelletje kaart.
Ik vond het erg prettig dat je hier geweest bent, maar nu mis ik je wel zoveel te meer.
Ik heb uitgerekend dat we elkaar morgen vijf weken kennen, het gaat toch wel vlug.
Ik ben gisteren begonnen met wat te boetseren, ik heb ontdekt dat ik nog klei in huis had. Ik ga ook weer eens wat tekenen met waterverf of pastel, ik kan het beste met kleur werken, niet met potlood. Deze vacantie heb ik nog zo goed als niets uitgevoerd, wel schandalig. Maar dat komt ook, omdat het hier in huis zo vol is.
Dat is het nadeel van veel mensen in huis, je kunt haast nooit alleen zijn en dat ben ik soms wel graag. Ik ben benieuwd hoe dat van de winter gaan moet als we allemaal in één kamer moeten zitten,
vanwege de warmte. Ik denk dat ik dan maar vaak bij jouw kom, als je het goed vindt.
Er zijn zo van die bepaalde mensen, die je niet te lang en te vaak om je heen moet zien en die je vooral niet te goed moet leren kennen, want dan gaan ze je zo gruwlijk vervelen en erger je je op ‘t laatst aan alles. Maar misschien ligt dat wel aan mij, maar daar verdiep ik me meestal niet in.
Als je bericht uit Boekelo hebt, schrijf je het dan gauw, liefst per expres, anders weten ze het hier zo op het laatste nippertje. Ook als het niet doorgaat, weet ik het graag vlug dan kan ik er rekening mee houden, omdat het de laatste week van mijn vacantie is.
Ik ga nu maar eens eindigen, want er is niets bijzonders meer te schrijven. Er gebeurt hier ook niets, ik wou dat er maar wel eens wat gebeurde.
Schrijf je gauw?
Een zoen van Frieda
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Amsterdam, Woensdagavond
Lieve Bert,
Je hebt reuze vlug teruggeschreven, ik dacht, dat je mijn brief pas vanmorgen zou krijgen, maar ik heb hem op de tram gedaan, dat gaat toch zeker wel vlugger. Ze vinden je hier allemaal geweldig sympathiek vanwege de broodbonnen, maar hebben jullie nu zelf wel genoeg?
Gisteren ben ik weer naar school geweest en het was weer net of we niet weg geweest waren. We hebben 5 nieuwe eerstejaars, dat is nogal veel, er zijn twee tweedejaars en 4 derdejaars, dus we zijn met ons elven, 10 meisjes en 1 jongen, wat zal hij het goed hebben.
We zijn begonnen met theorie van glazuren, dat is nogal moeilijk, vooral omdat ik nooit scheikunde gehad heb. Ik moet thuis tekeningen maken van bloempotten met schotels, maar het valt niet mee om een ander model bloempot te verzinnen, ik maak er maar wat van, morgen moet ik ze draaien. Verder moet ik elke week 4 vellen inleveren met alle mogelijke versieringen voor schalen en gebruiksvoorwerpen in verschillende technieken. Het mag zijn met vissen, bloemen, vogels, waterplanten enz. maar niet naturalistisch. Soms kan ik het helemaal niet. Mijn fantasie is op het laatst uitgeput. Vanmiddag hadden we weer kunstgeschiedenis, we zijn bezig met de franse renaissance. Dat vind ik niet zo geweldig interessant, ik hou niet van al die Lodewijk-stijlen, ik vind het helemaal niet mooi en ik begrijp ook niet waarvoor het nodig is dat je precies weet uit welke tijd iets is. Vanmiddag kwam Annie Cohen bij school met een pakje sigaretten, ze overlaadt me gewoon met weldaden. Ik kan nog wel meer krijgen zonder bon en voor de gewone prijs, als ik kan zal ik voor jouw ook wat nemen. Vrijdagochten ga ik weer naar haar toe, ze is verpleegster in het N.I.Z. Ze is ontzettend aardig, ze doet alles voor je.
Wij eten 's middags ook weer op school. Het was vanmiddag iets ondefinieerbaars, ik geloof kool met bonen en hier en daar een verdwaalde wortel, erg raar. We krijgen vreselijk veel. Ik eet uit een kom of een school, want mijn bord is weg, onze leraar at uit een vaas. Ze lenen hier maar alles van je en vergeten het terug te geven, mijn schort is ook weg en de directeur vindt dat niet zo erg, want die is communist.
Ik eindig nu maar, want ik moet nog aan de bloempotten beginnen. Ik heb me voorgenomen dit jaar alles te doen wat de leraren zeggen en niet tegen de draad in te zijn, behalve bij onze tekenleraar, want die geeft zo vreselijk les, daar stoor ik me niet aan, ik teken toch op mijn manier, want de zijne vind ik lelijk.
Nog welbedankt voor de broodbonnen,
een zoen van Fried
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Amsterdam, donderdagavond
Lieve Bert,
Vanmorgen kwam Willie je brief op bed brengen, wat hij nogal aardig van zichzelf scheen te vinden, want ik heb het de hele dag moeten horen. Ik heb het vandaag nogal druk gehad en ik kan pas vanavond laat schrijven. De familie uit Arnhem is vandaag gekomen, dus we hadden een grote tafel vanavond. Mijn moeder zegt elke keer, nu één erbij dat merk je niet, maar nu zijn er ondertussen al vier bij.
Gisteren ben ik met mijn vader naar Amersfoort geweest. We hebben een heel eind gewandeld over de hei en door het bos naar Eemden en Soestduinen, maar we kregen elk ogenblik een bui regen, dat was vervelend. We hadden niet genoeg brood bij ons en toen hebben we 12 koeken gekocht, dus dat was wel een aardige bijvoeding.
Ik schrijf met een tekenpen, dat gaat niet erg best, maar dat moet je maar niet erg vinden. Ze zijn op 't ogenblik beneden aan het sjoelbakken, dat is een vreselijk kabaal, ik hou er helemaal niet van en ben maar naar boven gevlucht.
Morgen gaan mijn vader, Mies en ik naar Den Haag en misschien gaan we ook nog even door naar Rotterdam. We moeten dan om half zes op, verschrikkelijk gewoon.
Alles gaat hier verder best, het is hier erg rustig ook 's nachts. Ben je heerlijk lui geweest deze dagen, dat zal wel hè. Ik vergeet niet wat je me maandagavond gezegd hebt, maar ik hoop toch dat het niet nodig is. Ik zal het erg leuk vinden als je eens een slippertje naar Amsterdam maakt, maar vanmiddag hoorde ik, dat 24 Aug. het algemeen reisverbod ingaat, maar misschien is dat ook wel weer niet waar, de mensen zeggen zoveel.
Ik wou dat het maar vast een paar weken verder was, want ik vind de vacantie toch niets leuk. Denk je, dat het doorgaat, dat ik een week naar Boekelo kom? Vinden ze het thuis wel goed?
Nu ik eindig eens, want ik val om van de slaap en morgen moet ik vroeg op.
Schrijf je gauw eer terug? Een zoen van
Frieda
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Amsterdam, dinsdagavond
Lieve Bert,
Vanmiddag kreeg ik je brief en ik schrijf je maar meteen terug, dan heb je hem nog voor zondag. Het is hier om te stikken zo heet, ik zit er dan ook min of meer ongekleed `bij`. Vooral hier onder het dak is het verschrikkelijk. De straten liggen te stoven, het is zelfs te warm om op het dak te liggen.
Gisteravond was ik bij onze vriendin Rita. Het was nogal vervelend. Ze vroeg natuurlijk hoe het met jou ging, wanneer je terug kwam, wat je voor brieven schreef enz. Ik heb overal zo goed mogelijk op proberen te antwoorden. Ik geloof wel, dat ze lichtelijk nieuwsgierig is. Over ´t algemeen voer ik niet te veel uit op ´t ogenblik, mijn actieve bui is alweer zo´n beetje voorbij. Ik heb de klei weer in elkaar gegegooid, want het wilde toch niet worden, zoals ik het me voorgesteld had en dan die ik het liever weg, hoewel de mense het meestal toch wel mooi vinden, omdat ze niet weten hoe ik het gedacht had. Vooral de familie vindt alles prachtig wat ik maak, omdat ze er totaal geen verstand van hebben, dus dat is geen maatstaf.
Ik ben altijd blij als er mensen zijn die er kijk op hebben en die zelf dergelijk werk doen, er iets van zeggen, omdat ik daar wat aan heb. Daarom vind ik het ook prettig om weer naar school te gaan en weer geregeld te werken. Ik heb al verschillende dingen in mijn hoofd, die ik wil maken, als ik er tijd voor heb, want we krijgen natuurlijk veel theorie dit jaar over glazuren e.d. Ik vind dat je er maar niet meer op aan moet dringen, of ik in Boekelo kan komen, want ik vind het toch niet leuk om te komen als ze het eigenlijk niet erg goed vinden, dus laten we het dan maar niet doen. Alleen begrijp ik niet goed, waarom ze het niet goed vinden, maar daar zullen ze wel een reden voor hebben, daarom lijkt het me maar beter als we het niet doen. De kaarters hebben zich gelukkig weer verzoend, maar ze hebben sindsdien nog niet weer gekaart, zeker uit angst dat ze weer ruzie krijgen, want dat hoort er nu eenmaal zo bij.
Ik eindig deze brief want ik moet voor half vijf in het distributiekantoor zijn en dat duurt daar altijd zo lang.
Een zoen van Frieda
P.S. Als je soms nog eens broodbonnen over hebt, houden we ons aanbevolen, want het is hier hoge nood. Maar alleen als je ze echt over hebt. Daag.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Amsterdam, donderdagavond
Lieve Bert,
Vanmorgen kreeg ik je brief en ik had al een terug geschreven, maar die zit zo smerig vol vlekken, dat ik hem maar overschrijf. Ik dacht wel, dat het niet door zou gaan in Boekelo, ik begrijp wel. dat ze het erg druk hadden. De vacantie is nu al weer bijna weer om, volgende week om deze tijd zit ik alweer in de klei, het is toch erg vlug gegaan. De laatste dagen heb ik nog wel wat getekend, verder lees ik en ga naar verschillende mensen toe. Het is hier akelig miezerig weer, gisteren heeft het de hele dag gegoten.
We kregen gisteren een beetje onaangename boodschap. Er kwam een rechercheur van de politie bij ons met het bericht, dat mijn vader, Mies en ik, morgenochtend om 8 uur in de Euterpestraat bij de Sicherheitspolizei moeten komen. We denken dat het nog vanwege die duinwandeling is, want waarvoor zouden we anders met zijn drieën moeten komen. Misschien krijgen we een uitbrander of zoiets, want zo'n erstig vergrijp was het toch niet. Ik vind het toch wel griezelig, de Euterpestraat heeft zo'n nare klank, ik zal blij zijn als ik er weer uit ben. Mijn moeder en de anderen schrokken zich natuurlijk dood toen er iemand van de politie kwam, ik was net niet thuis. Mijn vader is gelukkig niet erg bang uitgevallen, dat is wel opwekkend.
Er kwam gisteren nog iemand bij ons, die zei, dat ze weer in de huizen kwamen voor gijzelaars, maar we hebben ons er maar niet meer druk over gemaakt, je went aan alles. Ik heb er ook niets van gemerkt, dus het zal wel weer niet waar zijn.
Enny heeft haar vriend op bezoek. Het is nogal een rare man, ik ben altijd bang dat hij weer een aanval krijgt. Hij is katholiek en als ze trouwen wordt Enny het ook. Ik vind het idioot om zomaar een geloof aan te nemen, terwijl je het eigenlijk helemaal niet gelooft en ze er bovendien niets van weet.
Ik zou nooit katholiek willen worden om een man als ik het niet uit volle overtuiging was en dat zal ik nooit zijn, hoewel juffrouw Perquin er heel wat avonden aan besteed heeft om me te overtuigen. Juffr. Perquin zegt, dat ze zeker weet, dat er een god bestaat en ik vraag me af hoe ze dat kan weten. Toen
ik klein was had ik zo'n voorstelling van een mijnheer, die ergens boven in de lucht zat en alles zag wat ik deed. Dat leerden ze me op de Christelijke bewaarschool. Ik begrijp niet, waarom ze kleine kinderen zulke dingen vertellen, die begrijpen er toch helemaal niets van en gaan dan allemaal gekke dingen zeggen.
Toch zal ik nooit met zekeheid kunnen zeggen of er wel of geen god bestaat, maar in ieder geval bestaat er geen god, zoals de kerken hem voorstellen. Godsdienst is voor de meeste mensen net als theosofie meer een dreigement om toch vooral goed te zijn, anders wordt je gestraft in het hiernamaals of in je volgende leven. Vooral de katholieken dreigen erg met hel en vagevuur, die hebben een erg wraakzuchtige god. Nu, ik eindig want ik moet nog naar een meisje van school en ik ben toch al eigenlijk te laat.
Ik vind het leuk, als je 12 sept. al weer komt, vinden ze dat thuis niet erg vroeg? Maar als je zegt, dat je dan weer in Amsterdam moet zijn kunnen ze je toch moeilijk tegenhouden.
Ik hoop dat ik morgen weer heelhuids thuiskom, maar dat zal wel, je hoort wel hoe het afgelopen is.
Schrijf je gauw eens terug?
Een zoen van Frieda
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Amsterdam, donderdagmiddag
Lieve Bert,
Heel erg bedankt voor de broodbonnen, we zijn er werkelijk dolblij mee. Nu kunnen we morgen tenminste brood eten in plaats van gort, want we hadden net niets meer. Meestal eten we in 't begin van de week maar raak en aan 't eind hebben we niet meer.
Het is gelukkig nogal goed afgelopen in de Euterpestraat, we waren om kwart over negen al weer thuis. Eerst zijn we wel geschrokken, want die vent zei, dat we zes weken gevangenisstraf kregen. Maar toen hebben we precies uitgelegd hoe het gegaan was en dat we helemaal geen borden gezien hadden. Hij heeft er toen een rapport van opgemaakt en grote vellen vol geschreven, tot zelfs de namen en beroepen van onze grootouder moest ie weten, en toen konden we weer gaan. We zullen er waarschijnlijk wel niets meer van horen.
We zaten in de wachtkamer precies onder een portret van Hitler, wat mijn vader er af wou halen, maar dat hebben we hem afgeraden. Gisteravond heb ik zulke akelige dingen gezien op straat. Er werden veel joden uit hun huizen gehaald en die moesten mee. Het was zo'n ellendig gezicht, er waren zelfs kleine kinderen bij.
Ze waren door de hele stad bezig, want voor die school, waar ze in moesten, kwamen ook overwagens vol met mensen. De mensen werden overal weggejaagd, je mocht nergens blijven staan kijken, en ik ben maar als de wind doorgelopen, want ik had geen zin om me nog wat op de hals te halen. Je kunt tegenwoordig geen stap meer doen.
Waarom moet ik geloven, dat Ruth aardig is, omdat ze op mij lijkt. Ik vind mezelf helemaal zo aardig niet. Ik zou jou wel eens willen zien stofzuigen, dat lijkt me een vreselijk leuk gezicht. Ik kan me jou niet erg goed voorstellen in de huishouding.
Leo kon dat allemaal zo goed, die kon ook alles koken, wat ik soms niet in hem uit kon staan, ik hou niet van zulke mannen. Hij kon van mij niet uitstaan dat ik het niet kon en er ook geen zin in had.
Ik hou nu vlug op, want ze gillen beneden, dat ik moet komen eten, maar ik wil toch deze brief nog voor half zeven op de bus hebben.
Schrijf je mij vlug weer?
Een zoen van Frieda
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
A'dam, maandagavond
Lieve Bert
Vanmiddag heb ik je brief ontvangen en ik heb nu mooi even tijd om terug teschrijven, want ik heb het de laatste dagen nogal druk. Als de vacantie bijna om is heb ik altijd opoeens nog zo veel te doen. Gisteren ben ik bij Leo geweest, die natuurlijk erg blij was me te zien, want hij kijkt altijd verlangend uit naar post of bezoek. Het valt niet mee om altijd zo alleen te zijn.
Vrijdagavond was ik bij Annie Cohen, het meisje van Leo, die vroeg of ik nog ging, want dan had ze nog wat mee te geven en toen ben ik zondag maar gegaan. Annie is werkelijk dol op Leo, vertelde ze me, maar hij niet zo erg op haar. Hij zei, dat hij nog steeds niet wist of hij wel van haar hield.
Ik wou maar, dat hij dat wel deed, want ik vind dit zo naar en ik kan er toch niets aan doen. Het is een erg aardig meisje, ze is tegen mij nu ook heel aardig. Dadelijk moet ik er weer heen om verslag uit te brengen.
De treinen waren nog steeds even vol. Op de terugweg heb ik vanaf Utrecht, waar ik over moest stappen, gestaan, maar dat is gelukkig maar een goed half uur. Ik heb van Leo een pakje cigaretten en twee bonnen gekregen, dus ik kan weer voort.
Morgen is mijn luie leventje afgelopen, dan ga ik weer naar school. Zo'n eerste dag vind ik altijd leuk, met al die nieuwelingen, waar ik me natuurlijk mijlen ver boven verheven voel. Mijn vriendin Lilith, zie ik dan ook weer, waar ik wel naar verlang, want dat is mijn beste vriendin, we begrijpen elkaar zo goed, hoewel ze toch heel anders is dan ik vooral in haar werk. Ze tekent prachtig.
Dus je komt woensdag over een week, als je maar na half 5 komt kan ik je af komen halen, anders ben ik op school, hoewel ik ook een middagje kan spijbelen.
Dit is maar een korte brief geworden, maar ik heb geen tijd meer, want ik moet weg, ik heb hem nu maar geschreven, want morgenavond kan ik ook niet en dan duurt het zo lang. Volgende keer schrijf ik meer.
Daag Een zoen van Frieda
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Lieve Bert
Gisteren ben ik niet meer aan schrijven toe gekomen en nu is de hele familie uit, dus is het rustig.
Ik heb net een beetje ruzie gehad, want ik mocht de deur niet uit. Ik wou naar Lilith gaan, want Frank is er maar mijn vader wou niet hebben, dat ik in het donker alleen de stad in ging, wat ik nogal raar vind, want de meisjes die op kamers wonen moeten toch ook alleen. Daar hadden we aan tafel nogal een heftig debat over, maar ik heb het toch maar niet gewaagd om te gaan, want ik was bang, dat ie dan uit z'n vel zou springen. Maar toen hij wegging was de bui gelukkig al weer over.
Ik heb in Arnhem helemaal geen sigaretten gekregen, dus heb ik een hele dag niet gerookt. Het was bij oma nogal erg vervelend, ik voel mij er altijd zo vreselijk, net of er een domper op me komt. Het ligt niet aan het huis, want ze heeft het zelfs vrij modern ingericht met witte muren, dat is natuurlijk onder invloed van die ooms, vooral die van de kunsthandel, die erg van wit en stalen meubelen houdt. Het komt van de sfeer, die van haar uitgaat. Ik was pas om kwart voor zeven bij haar. Het was erg donker, ik kon de tram haast niet vinden. Oma vroeg natuurlijk van alles, maar de rest van de familie is gelukkig niet zo vragerig, die hebben het altijd te druk.
We hebben de nieuwe radio gekregen en Willy heeft de hele avond dansmuziek aan. Ik heb van Enny wat shag gekregen, het is nogal zware Belgische, ik geloof dat ze het zelf niet lust, maar het gaat toch wel. Je rookt er tenminste niet erg veel van, dat is voordelig.
Ze vroegen op school helemaal niet waar ik geweest was, dat interesseert de Vries nooit erg. Morgen moet ik de hele dag draaien. ze hebben hier nu gelukkig ook de kachel aan, het is alleen jammer dat we nu allemaal in de huiskamer moeten zitten, dat is soms zo vervelend. Gisteravond zijn Mies en Willy samen uit geweest, het was nogal donker.
Ik hou nu op, want nieuws is er niet en ik ben ook niet erg schrijverig vanavond.
Schrijf je nog gauw terug en kom je ook vlug?
Zoenen van Frieda
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * * * *
|
|
|